नानाजी देशमुख मराठीत माहिती | Deshmukh Information in Marathi
नमस्कार मित्र-मैत्रिणींनो आज आपण नानाजी देशमुख या विषयावर माहिती बघणार आहोत. श्री नानाजी देशमुख (1916-2010) हे एक प्रमुख भारतीय समाजसेवक आणि राजकारणी होते. ते भारतीय जनसंघाचे सदस्य होते, जे नंतर भारतीय जनता पक्ष (भाजप) बनले.
महाराष्ट्रातील एका छोट्या गावात जन्मलेले नानाजी देशमुख हे व्यवसायाने शेतकरी होते. स्वामी विवेकानंद आणि महात्मा गांधी यांच्या शिकवणींचा त्यांच्यावर खूप प्रभाव होता आणि ते भारतातील ब्रिटीश राजवटीविरुद्धच्या स्वातंत्र्यलढ्यात सक्रिय झाले.
1947 मध्ये भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, ते भारतीय जनसंघात सामील झाले आणि त्यांच्या प्रमुख सदस्यांपैकी एक बनले. ते 1977 मध्ये लोकसभेवर (भारतीय संसदेचे कनिष्ठ सभागृह) निवडून आले आणि 1979 पर्यंत त्यांनी संसद सदस्य म्हणून काम केले.
नानाजी देशमुख हे त्यांच्या राजकीय कारकिर्दीसोबतच ग्रामीण विकासाच्या कार्यासाठीही ओळखले जात होते. ग्रामीण स्वयंपूर्णता आणि विकासाला चालना देण्यासाठी त्यांनी 1977 मध्ये दीनदयाल संशोधन संस्था (DRI) ची स्थापना केली. संस्थेने भारतातील ग्रामीण समुदायांचे जीवनमान सुधारण्याच्या उद्देशाने विविध प्रकल्प राबवले आहेत, ज्यात ग्रामीण शिक्षण, आरोग्यसेवा आणि आर्थिक विकासासाठी कार्यक्रमांचा समावेश आहे.
श्री नानाजी देशमुख हे विज्ञान आणि अध्यात्म यांच्या एकात्मतेचे प्रखर पुरस्कर्ते होते. आधुनिक विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचा उपयोग भारतातील ग्रामीण समुदायांसमोरील आव्हानांना तोंड देण्यासाठी केला जाऊ शकतो आणि या प्रयत्नांना आध्यात्मिक मूल्यांनी मार्गदर्शन केले पाहिजे, असा त्यांचा विश्वास होता.
1998 मध्ये, श्री नानाजी देशमुख यांना भारतीय समाजातील त्यांच्या योगदानाची दखल घेऊन भारतातील सर्वोच्च नागरी पुरस्कारांपैकी एक पद्मविभूषण प्रदान करण्यात आला. 27 फेब्रुवारी 2010 रोजी वयाच्या 93 व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले.
श्री. नानाजी देशमुख आयुष्यभर भारतातील लोकांची सेवा करण्यासाठी आणि ग्रामीण विकासाला चालना देण्यासाठी समर्पित राहिले. देशाच्या सामाजिक आणि आर्थिक प्रगतीत महत्त्वपूर्ण योगदान देणारे दूरदर्शी नेते म्हणून त्यांची आठवण केली जाते.
नानाजी देशमुख पुरस्कार
नानाजी देशमुख पुरस्कार हा ग्रामीण विकासासाठी काम करणाऱ्या व्यक्ती किंवा संस्थांना देण्यात येणारा पुरस्कार आहे. हा पुरस्कार नानाजी देशमुख यांच्या नावाने आहे, जे एक भारतीय समाजसेवक आणि भारतीय जनसंघाचे नेते होते. ते चित्रकूट ग्रामोदय विश्वविद्यालयाचे संस्थापक होते.
नानाजी देशमुख पुरस्कार दरवर्षी नानाजी देशमुखांच्या जयंतीनिमित्त, 11 ऑक्टोबर रोजी दिला जातो. हा पुरस्कार एका लाख रुपये रोख, मानचिन्ह आणि सन्मानपत्र या स्वरूपात दिला जातो.
नानाजी देशमुख पुरस्काराचे मानकरी:
2022: डॉ. अजय कुमार सिंह, बिहार
2021: श्री. रामकृष्ण राव, आंध्र प्रदेश
2020: डॉ. मधुकर बोरसे, महाराष्ट्र
2019: श्री. सुखदेव यादव, उत्तर प्रदेश
2018: श्री. चंद्रशेखर द्विवेदी, उत्तर प्रदेश
2017: श्री. सुभाषचंद्र शर्मा, राजस्थान
2016: श्री. रामनाथ गोयल, उत्तर प्रदेश
2015: श्री. अविनाश चव्हाण, महाराष्ट्र
2014: श्री. अखिलेश मिश्रा, उत्तर प्रदेश
नानाजी देशमुख पुरस्कार हा ग्रामीण विकासासाठी काम करणाऱ्या व्यक्ती किंवा संस्थांसाठी एक महत्त्वाचा पुरस्कार आहे. हा पुरस्कार ग्रामीण विकासात त्यांच्या योगदानाची दखल घेऊन त्यांना प्रोत्साहित करतो.
देशमुख घराण्याचा इतिहास
देशमुख हे एक मराठी कुल आहे. हे कुल महाराष्ट्र, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश, तेलंगणा आणि गोवा या राज्यांमध्ये आढळते. देशमुख हे मूळतः महाराष्ट्रातील एक सैनिकी आणि प्रशासकीय कुल होते. ते यादव राजवटीत महत्त्वाचे पदे भूषवून होते. पुढे, ते मराठा साम्राज्यातही महत्त्वाचे पदे भूषवून होते.
देशमुख घराण्याचे मूळ पानशेत हे गाव असल्याचे मानले जाते. पानशेत हे गाव पुणे जिल्ह्यात आहे. पानशेत हे गाव छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मावळातील एक महत्त्वाचे गाव होते. देशमुख घराण्यातील अनेकजण छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या सैन्यात होते.
देशमुख घराण्याचे एक प्रमुख सदस्य थेऊरचे देशमुख होते. थेऊरचे देशमुख हे मराठा साम्राज्यातील एक महत्त्वाचे सरदार होते. ते छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या आरमारातील एक प्रमुख अधिकारी होते. त्यांनी अनेक लढायांमध्ये भाग घेतला आणि मराठा साम्राज्याचे रक्षण केले.
देशमुख घराण्याचे एक अन्य प्रमुख सदस्य नानाजी देशमुख होते. नानाजी देशमुख हे एक भारतीय समाजसेवक आणि भारतीय जनसंघाचे नेते होते. ते चित्रकूट ग्रामोदय विश्वविद्यालयाचे संस्थापक होते. त्यांनी ग्रामीण विकासासाठी महत्त्वपूर्ण कार्य केले.
देशमुख घराणे हे एक महत्त्वाचे मराठी कुल आहे. या कुलातील अनेकजणांनी महाराष्ट्राच्या इतिहासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे.
देशमुख घराण्याचे काही प्रमुख सदस्य:
थेऊरचे देशमुख
नानाजी देशमुख
गोपाळराव देशमुख
मधुकरराव देशमुख
उदयसिंह देशमुख
गणपतराव देशमुख
बाळासाहेब देशमुख
अजितराव देशमुख
धनंजयराव देशमुख
देशमुख घराण्याचे काही प्रसिद्ध ठिकाणे:
पानशेत
थेऊर
चित्रकूट ग्रामोदय विश्वविद्यालय
नानाजी देशमुख यांचे विचार
नानाजी देशमुख हे भारतीय समाजसेवक आणि भारतीय जनसंघाचे नेते होते. ते चित्रकूट ग्रामोदय विद्यापीठाचे संस्थापक होते. त्यांनी ग्रामविकासासाठी महत्त्वाचे काम केले.
नानाजी देशमुख यांच्या विचारांचा सारांश पुढीलप्रमाणे.
ग्रामीण विकास : ग्रामीण भागाचा विकास झाला तरच भारताचा विकास शक्य आहे, असे नानाजी देशमुखांचे मत होते. शिक्षण, आरोग्य, कृषी, रोजगार, स्वच्छता आदी क्षेत्रांत ग्रामीण भागाच्या विकासासाठी त्यांनी काम केले.
एकात्म मानवतावाद: नानाजी देशमुख यांनी पंडित दीनदयाळ उपाध्याय यांच्या अखंड मानवतावादाच्या विचारांचा अंगीकार करून ग्रामीण विकासाचे तत्त्वज्ञान म्हणून विकसित केले. इंटिग्रल ह्युमॅनिझमनुसार मानवाकडे सर्वांगीण दृष्टिकोनातून पाहिले पाहिजे. त्याचा शारीरिक, मानसिक, आध्यात्मिक, सामाजिक, आर्थिक अशा सर्व अंगांचा विकास झाला पाहिजे.
स्वावलंबी : नानाजी देशमुख यांचा विश्वास होता की, ग्रामीण भागाचा विकास तेव्हाच शक्य आहे, जेव्हा ते स्वावलंबी असतील. ग्रामीण भागात स्वयंरोजगाराच्या संधी निर्माण करण्याचे काम त्यांनी केले.
सामाजिक न्याय : नानाजी देशमुख यांचा असा विश्वास होता की ग्रामीण भागात सामाजिक न्याय मिळायला हवा. ग्रामीण भागातील गरिबी, निरक्षरता, भ्रष्टाचार इत्यादींविरुद्ध त्यांनी लढा दिला.
नानाजी देशमुखांच्या विचारांनी भारताच्या ग्रामीण विकासाला नवी दिशा दिली. त्यांचे विचार आजही ग्रामीण विकासासाठी प्रेरणादायी आहेत.
नानाजी देशमुखांच्या काही प्रमुख विचारांचा सारांश पुढीलप्रमाणे करता येईल.
ग्रामीण विकास ही भारताच्या विकासाची गुरुकिल्ली आहे.
ग्रामीण भागाचा विकास तेव्हाच शक्य आहे, जेव्हा ते स्वावलंबी असतील.
ग्रामीण भागात सामाजिक न्याय मिळायला हवा.
अखंड मानवतावाद हे ग्रामीण विकासाचे तत्वज्ञान आहे.
नानाजी देशमुख यांच्या विचारांनी भारताच्या ग्रामीण विकासाला नवी दिशा दिली. त्यांचे विचार आजही ग्रामीण विकासासाठी प्रेरणादायी आहेत.
कोण आहेत नानाजी देशमुख?
नानाजी देशमुख हे एक भारतीय समाजसेवक आणि भारतीय जनसंघाचे नेते होते. ते चित्रकूट ग्रामोदय विश्वविद्यालयाचे संस्थापक होते. त्यांनी ग्रामीण विकासासाठी महत्त्वपूर्ण कार्य केले.
नानाजी देशमुख यांचा जन्म 11 ऑक्टोबर 1916 रोजी महाराष्ट्रातील हिंगोली जिल्ह्यातील कडोळी गावात झाला. त्यांनी पुणे येथील सेंट फ्रांसिस झेवियर कॉलेजमधून शिक्षण घेतले. त्यांनी 1942 च्या भारत छोडो आंदोलनामध्ये भाग घेतला.
नानाजी देशमुख यांनी 1950 च्या दशकात भारतीय जनसंघात प्रवेश केला. ते भारतीय जनसंघाचे प्रमुख नेते बनले. त्यांनी 1977 मध्ये जनता पक्षाच्या सरकारमध्ये मंत्री म्हणून काम केले.
नानाजी देशमुख यांनी ग्रामीण विकासासाठी महत्त्वपूर्ण कार्य केले. त्यांनी 1970 च्या दशकात चित्रकूट ग्रामोदय विश्वविद्यालयाची स्थापना केली. हे भारतातील पहिले ग्रामीण विद्यापीठ आहे. नानाजी देशमुख यांनी ग्रामीण क्षेत्रांमध्ये एकात्म मानववादाच्या तत्त्वांवर आधारित विकास कार्यक्रम राबवले. त्यांनी ग्रामीण क्षेत्रांमध्ये शिक्षण, आरोग्य, कृषी, रोजगार, स्वच्छता, आदिच्या क्षेत्रांमध्ये विकास केला.
नानाजी देशमुख यांना त्यांच्या कार्यासाठी अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले. त्यांना 1997 मध्ये भारत सरकारने पद्मविभूषण पुरस्काराने सन्मानित केले. त्यांना 2010 मध्ये मरणोत्तर भारतरत्न पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.
नानाजी देशमुख हे भारतातील एक महान समाजसेवक आणि ग्रामीण विकासाचे प्रणेते होते. त्यांचे विचार आणि कार्य आजही ग्रामीण विकासासाठी एक प्रेरणा आहेत.
नानाजी देशमुख राष्ट्रीय गौरव ग्रामसभा पुरस्कार-2022
नानाजी देशमुख राष्ट्रीय गौरव ग्रामसभा पुरस्कार हा भारत सरकारकडून ग्रामीण विकासाच्या क्षेत्रात उत्कृष्ट कामगिरीसाठी दिला जाणारा प्रतिष्ठित पुरस्कार आहे. भारतीय समाजसेवक आणि भारतीय जनसंघाचे नेते नानाजी देशमुख यांच्या स्मरणार्थ हा पुरस्कार दिला जातो.
नानाजी देशमुख राष्ट्रीय गौरव ग्रामसभा पुरस्कारासाठी खालील पात्रता आहेत.
ग्रामविकास आराखड्यात ग्रामपंचायतीने उत्कृष्ट कामगिरी करावी.
ग्रामपंचायतीने ग्रामसभा नियमितपणे आयोजित करून त्यामध्ये सर्व ग्रामस्थांचा सहभाग सुनिश्चित करावा.
ग्रामपंचायतीने गाव विकासासाठी नवनवीन व नाविन्यपूर्ण उपक्रम राबवावेत.
नानाजी देशमुख राष्ट्रीय गौरव ग्रामसभा पुरस्कारासाठी निवड प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे.
राज्य सरकारांकडून ग्रामपंचायतींच्या नावांसाठी सूचना मागवल्या जातात.
राज्यस्तरीय समित्यांकडून ग्रामपंचायतींचे मूल्यमापन केले जाते.
राज्यस्तरीय समित्यांच्या सूचनांचा केंद्रीय स्तरावरील समितीकडून विचार केला जातो आणि अंतिम निवड केली जाते.
नानाजी देशमुख राष्ट्रीय गौरव ग्रामसभा पुरस्कार 2022 साठी 27 राज्ये/केंद्रशासित प्रदेशातील 27 ग्रामपंचायतींची निवड करण्यात आली आहे. या ग्रामपंचायतींना 1 लाख रुपये, मानचिन्ह आणि सन्मानपत्र प्रदान करण्यात आले आहे.
नानाजी देशमुख राष्ट्रीय गौरव ग्रामसभा पुरस्कार हा ग्रामीण विकासाच्या क्षेत्रातील एक महत्त्वाचा पुरस्कार आहे. या पुरस्कारामुळे ग्रामपंचायतींना ग्रामीण विकासासाठी अधिक प्रयत्न करण्याची प्रेरणा मिळते. मित्रांनो तुम्‍हाला हा लेख कसा वाटला हे तुम्‍ही कमेंट करून सांगु शकता . धन्‍यवाद .
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत